Trong những năm qua, sầu riêng liên tục giữ “ngôi vương” trên thị trường xuất khẩu trái cây Việt Nam, trong khi thanh long dần trượt dốc sau thời kỳ hoàng kim. Tuy nhiên, ngay từ đầu năm 2025, tình thế đã có sự đảo chiều đáng kể khi thanh long ghi nhận sự phục hồi mạnh mẽ, còn sầu riêng lại chững lại đáng kể. Liệu đây có phải là dấu hiệu cho sự thay đổi trong cán cân xuất khẩu nông sản?
 |
Xuất khẩu gần 2.000 tỷ đồng, Việt Nam đang nắm giữ “con át chủ bài” trong ngành vật liệu xây dựng |
|
Thị trường cà phê: Giá cao kỷ lục, xuất khẩu lập đỉnh mới |
Thanh long phục hồi, sầu riêng bất ngờ chững lại
Theo số liệu từ Hiệp hội Rau quả Việt Nam, trong tháng 1/2025, xuất khẩu thanh long đạt gần 58 triệu USD. Con số này dù giảm 9,8% so với cùng kỳ năm trước, nhưng lại tăng mạnh 34,5% so với tháng cuối năm 2024. Trong khi đó, sầu riêng – loại trái cây từng thống trị xuất khẩu nông sản Việt Nam – chỉ đạt hơn 31 triệu USD, giảm sâu tới 73% so với tháng 1/2024.
 |
Sự thay đổi này được xem là điều bất thường bởi từ năm 2023, sầu riêng liên tục bứt phá, lập đỉnh trong kim ngạch xuất khẩu. Thanh long, ngược lại, sau thời kỳ hoàng kim, đã liên tục sụt giảm do sự thay đổi trong nhu cầu tiêu thụ của thị trường Trung Quốc và những khó khăn trong xuất khẩu. Tuy nhiên, bước sang năm 2025, mọi thứ đang dần đảo chiều.
Thanh long vốn được mệnh danh là “siêu trái cây” nhờ hàm lượng dinh dưỡng cao và những lợi ích sức khỏe mà nó mang lại. Hiện tại, thanh long Việt Nam chiếm đến 90% tổng lượng thanh long nhập khẩu vào Trung Quốc. Không chỉ vậy, loại quả này đã chinh phục hơn 40 quốc gia và vùng lãnh thổ, giúp Việt Nam giữ vững vị thế là nhà xuất khẩu thanh long số một thế giới.
Bước ngoặt trái ngược của hai loại trái cây tỷ đô
Trong giai đoạn từ 2018 đến nay, thanh long và sầu riêng đã có hai hướng phát triển hoàn toàn khác biệt.
Năm 2018, thanh long từng đạt mức xuất khẩu kỷ lục 1,27 tỷ USD. Tuy nhiên, sau đó, con số này liên tục giảm qua từng năm. Từ 1,25 tỷ USD vào năm 2019, kim ngạch xuất khẩu giảm xuống còn 663 triệu USD vào năm 2022, và đến năm 2024, con số này chỉ còn hơn 400 triệu USD.
Nguyên nhân chính của sự sụt giảm này đến từ những tác động tiêu cực của đại dịch Covid-19. Trong giai đoạn 2020 – 2021, các quy định kiểm dịch khắt khe từ Trung Quốc, bao gồm yêu cầu truy xuất nguồn gốc và kiểm tra an toàn thực phẩm nghiêm ngặt, đã khiến việc thông quan hàng hóa trở nên khó khăn. Có thời điểm, giá thanh long tại vườn giảm sâu xuống dưới 3.000 đồng/kg, gây thiệt hại nghiêm trọng cho nông dân và khiến diện tích trồng thanh long sụt giảm đáng kể.
Ở chiều ngược lại, sầu riêng lại có một bước nhảy vọt đáng kinh ngạc. Kể từ tháng 7/2022, khi Việt Nam và Trung Quốc ký kết Nghị định thư xuất khẩu chính ngạch, sầu riêng đã nhanh chóng trở thành mặt hàng “hot” trên thị trường xuất khẩu. Năm 2022, xuất khẩu sầu riêng đạt 1,14 tỷ USD, gấp ba lần năm trước. Đến năm 2023, con số này tiếp tục tăng mạnh lên hơn 2,2 tỷ USD, trước khi cán mốc 3,2 tỷ USD vào năm 2024, với thị trường Trung Quốc chiếm đến 95% tổng kim ngạch xuất khẩu.
 |
Tuy nhiên, đà tăng trưởng này đã bị chững lại ngay trong tháng đầu tiên của năm 2025. Nguyên nhân đến từ việc Trung Quốc siết chặt các quy định kiểm dịch đối với sầu riêng nhập khẩu. Kể từ ngày 10/1/2025, toàn bộ lô hàng sầu riêng xuất khẩu sang thị trường này bắt buộc phải có chứng nhận kiểm định an toàn thực phẩm, đặc biệt là về dư lượng chất vàng O – một hợp chất có nguy cơ gây ung thư. Việc kiểm tra 100% lô hàng không chỉ kéo dài thời gian thông quan, mà còn làm tăng nguy cơ hư hỏng hàng hóa, buộc nhiều doanh nghiệp phải đưa hàng về tiêu thụ nội địa.
Không chỉ Trung Quốc, nhiều thị trường khác cũng tăng cường kiểm soát nhập khẩu đối với sầu riêng. Đài Loan gia hạn lệnh kiểm tra từng lô hàng nhập khẩu đến ngày 30/4/2025, trong khi Liên minh châu Âu (EU) nâng tỷ lệ kiểm tra dư lượng thuốc bảo vệ thực vật từ 10% lên 20%. Những yếu tố này đã khiến hoạt động xuất khẩu sầu riêng gặp không ít khó khăn trong giai đoạn đầu năm nay.
Liệu thanh long có giành lại “ngôi vương”?
Dù sầu riêng gặp khó khăn trong ngắn hạn, nhưng về dài hạn, mặt hàng này vẫn có nhiều lợi thế hơn so với thanh long. Các chuyên gia dự báo kim ngạch xuất khẩu sầu riêng trong năm 2025 có thể đạt từ 3,5 – 3,8 tỷ USD, cao hơn gấp 5 – 6 lần so với thanh long (dự kiến đạt 650 – 700 triệu USD).
Lợi thế lớn nhất của sầu riêng nằm ở diện tích canh tác đang không ngừng mở rộng. Hiện nay, diện tích trồng sầu riêng của Việt Nam đã vượt 160.000 ha, cao gấp đôi định hướng quy hoạch đến năm 2030 (chỉ từ 65.000 – 75.000 ha). Với sản lượng ngày càng tăng, cùng nhu cầu tiêu thụ cao từ Trung Quốc, sầu riêng vẫn sẽ là một trong những mặt hàng chủ lực của ngành xuất khẩu rau quả Việt Nam.
Trong khi đó, diện tích trồng thanh long đã không còn tăng trưởng mạnh như trước mà đang dần ổn định. Chính sách hiện nay tập trung vào nâng cao chất lượng thay vì mở rộng sản lượng. Điều này giúp thanh long hướng đến các thị trường cao cấp như Mỹ, EU và Ấn Độ, nhưng cũng khiến nó khó có thể cạnh tranh với tốc độ tăng trưởng mạnh mẽ của sầu riêng.
Xuất khẩu nông sản Việt Nam: Cuộc đua chưa có hồi kết
Dù tháng 1/2025 chứng kiến sự hồi sinh mạnh mẽ của thanh long và sự chững lại của sầu riêng, nhưng trong dài hạn, cục diện có thể vẫn nghiêng về loại quả từng được mệnh danh là “vua xuất khẩu”. Việc sầu riêng vấp phải rào cản kỹ thuật từ các thị trường nhập khẩu chỉ là một thách thức tạm thời, trong khi tiềm năng tăng trưởng vẫn còn rất lớn.
Trong khi đó, thanh long dù đang có dấu hiệu phục hồi nhưng khó có thể lấy lại vị thế từng có được vào năm 2018 – 2019. Diện tích trồng không còn tăng trưởng mạnh, trong khi thị trường tiêu thụ chủ yếu vẫn là Trung Quốc. Nếu không có những chiến lược mở rộng thị trường rõ ràng, thanh long có thể khó bứt phá trong tương lai.