Trong bối cảnh hiện nay, tự chủ, chủ động tự chế tạo vệ tinh là một trong những nội dung quan trọng giúp Việt Nam tiết kiệm chi phí và giảm sự phụ thuộc vào công nghệ và dịch vụ từ nước ngoài.
 |
| Các cán bộ của Trung tâm Vũ Trụ Việt Nam tham gia chế tạo vệ tinh |
Theo Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, nhiệm vụ “Ban hành các chiến lược nghiên cứu, ứng dụng khoa học, công nghệ trong khai thác, phát triển không gian biển, không gian ngầm, không gian vũ trụ” được đặt ra một cách rõ ràng. Nghị quyết cũng nhấn mạnh việc từng bước tự chủ về công nghệ, nhất là công nghệ chiến lược.
Hiện nay, công nghệ vũ trụ, kết tinh của công nghệ cao, đang bước sang một kỷ nguyên mới, kỷ nguyên thương mại hoá, hội nhập và đổi mới. Trong thập kỷ qua, không chỉ các cơ quan Chính phủ mà các tập đoàn tư nhân và công ty khởi nghiệp đã tham gia tích cực vào khoa học và công nghệ vũ trụ khiến lĩnh vực này ngày càng hiện diện sâu rộng hơn trong đời sống xã hội trên toàn thế giới.
Khoa học, công nghệ và dữ liệu không gian cũng đã có nhiều đóng góp trực tiếp hoặc gián tiếp trong quá trình thực hiện mục tiêu phát triển bền vững ở các quốc gia trên thế giới.
Tại Việt Nam, việc tự chủ trong phát triển vệ tinh quan sát trái đất, một trong những công nghệ nổi bật của công nghệ vũ trụ phục vụ mục tiêu phát triển bền vững, sẽ mang lại vị thế nhất định cho chúng ta trên trường quốc tế.
Trao đổi với Báo điện tử Chính phủ, PGS. TS. Phạm Anh Tuấn, Tổng Giám đốc Trung tâm Vũ trụ Việt Nam (Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam) cho rằng, khi Việt Nam có khả năng tự chế tạo vệ tinh, không những chúng ta có thể chủ động phát triển vệ tinh theo nhu cầu mà các vệ tinh này có thể hoạt động một cách tin cậy trong những hoàn cảnh đặc biệt.
Tự chủ, chủ động tự chế tạo vệ tinh là một trong những nội dung quan trọng nhất giúp Việt Nam tiết kiệm chi phí và giảm sự phụ thuộc vào công nghệ và dịch vụ từ nước ngoài. Điều này không chỉ nâng cao năng lực tự chủ về công nghệ mà còn thúc đẩy sự phát triển của ngành công nghiệp vũ trụ trong nước, tạo cơ hội việc làm và khuyến khích doanh nghiệp tham gia phát triển khoa học và công nghệ.
Đặc biệt, trong khía cạnh an ninh quốc gia, việc tự chế tạo vệ tinh đóng vai trò vô cùng quan trọng. Có khả năng tự chế tạo vệ tinh giúp chúng ta chủ động giám sát biên giới, lãnh thổ, vùng biển, vùng trời của mình một cách liên tục và chính xác hơn, ít phụ thuộc vào các biến động hay xung đột chính trị trên thế giới.
Nhờ đó, chúng ta có thể phát hiện sớm các hoạt động xâm phạm, bảo đảm an ninh quốc gia và bảo vệ chủ quyền lãnh thổ. Sự tự chủ trong công nghệ vệ tinh còn giúp tăng cường khả năng ứng phó với các tình huống khẩn cấp và hỗ trợ hoạt động an ninh phi truyền thống, cứu hộ, cứu nạn, góp phần giữ vững ổn định và phát triển bền vững đất nước.
 |
| Trung tâm điều khiển và vận hành vệ tinh tại Khu Công nghệ cao Hòa Lạc |
Tiền đề cho những bước tiến mới
Thực tế, thời gian qua, Việt Nam đã tích lũy được nhiều kinh nghiệm về phát triển, vận hành khai thác vệ tinh thông qua các dự án vệ tinh quan sát trái đất như VNREDSat-1 và LOTUSat-1 (thuộc Dự án “Trung tâm Vũ trụ Việt Nam”).
Thông qua các Dự án này, Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam đã đào tạo đội ngũ nhân lực trình độ cao và đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị có thể phục vụ cho việc thiết kế, chế tạo và thử nghiệm vệ tinh nhỏ có khối lượng lên đến 180kg.
Hiện nay, Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam đang trình Thủ tướng phê duyệt một Đề án về “Tăng cường năng lực quốc gia về quan sát Trái đất dựa trên hệ thống vệ tinh nhỏ” nhằm phát huy tối đa hiệu quả cơ sở hạ tầng đã được đầu tư, tạo tiền đề để thúc đẩy sự tham gia của các doanh nghiệp, từ đó dần hình thành hệ sinh thái phát triển công nghệ vệ tinh, góp phần quan trọng vào quá trình làm chủ công nghệ vệ tinh của Việt Nam.
Theo lý giải của Tổng Giám đốc Trung tâm Vũ trụ Việt Nam, việc phát triển một chùm vệ tinh quan sát Trái Đất hoàn toàn phù hợp với các mục tiêu chiến lược, bởi nó có thể cung cấp dữ liệu chất lượng cao phục vụ giám sát môi trường, đánh giá biến đổi khí hậu, quản lý thiên tai và lập bản đồ tài nguyên.
Chùm vệ tinh sẽ hỗ trợ quy hoạch nông nghiệp, phát triển hạ tầng và bảo vệ đa dạng sinh học, góp phần thúc đẩy các quyết định dựa trên dữ liệu thực tế. Dữ liệu ảnh vệ tinh sẽ là “dữ liệu Quốc gia” để các bộ, ngành, địa phương có thể dùng được cho các lĩnh vực khác nhau.
Đồng thời, đây là động lực để nâng cao năng lực nghiên cứu trong nước, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ vệ tinh, phân tích dữ liệu và khoa học vũ trụ, qua đó xây dựng một lực lượng lao động chất lượng cao.
Ngoài ra, phát triển một chùm vệ tinh của riêng Việt Nam không chỉ giúp nước ta giảm sự phụ thuộc vào nguồn dữ liệu nước ngoài mà còn tăng cường vị thế khu vực trong lĩnh vực công nghệ môi trường không gian, từ đó hỗ trợ các mục tiêu phát triển kinh tế, an ninh quốc gia và xây dựng đô thị thông minh theo tầm nhìn đến năm 2045.
Dự kiến, Đề án này sẽ được thực hiện trong giai đoạn 2025-2030, với tầm nhìn đến năm 2040, bao gồm các mục tiêu cụ thể như: Chế tạo và phóng 01 vệ tinh radar độ phân giải siêu cao; thiết kế, chế tạo và thuê phóng 2 vệ tinh quang học độ phân giải cao; xây dựng Trung tâm Lắp ráp, Tích hợp và Thử nghiệm cho vệ tinh dưới 600kg tại Khu Công nghệ cao Hòa Lạc; nâng cấp hệ thống điều khiển và vận hành vệ tinh tại Khu Công nghệ cao Hòa Lạc; chuyển giao công nghệ, đào tạo và phát triển nguồn nhân lực trong lĩnh vực công nghệ vệ tinh nhỏ quan sát trái đất và ứng dụng…
Nếu Đề án được phê duyệt và triển khai hiệu quả, sẽ góp phần tăng cường năng lực của Việt Nam trong việc từng bước tự chủ về công nghệ chế tạo, vận hành và khai thác các vệ tinh nhỏ quan sát trái đất phục vụ phát triển kinh tế – xã hội, ngăn chặn nguy cơ tụt hậu về công nghệ vệ tinh so với các quốc gia phát triển, đảm bảo an ninh quốc gia trong mọi trường hợp.